Gieten en plakken. Dat is kortgezegd hoe Oscar Paanen en zijn team authentieke plafonds in ere herstellen of herornamenteren. Maar het is veel méér dan dat. ‘De kennis over deze kunstvorm mag niet verloren gaan. Wij zien onszelf als hoeders van dit cultureel erfgoed.’ 

Bij veel verbouwingen worden de mooiste authentieke plafonds gesloopt, waarna ze klakkeloos in de vuilcontainer belanden. Vooral in de jaren zestig en zeventig gebeurde dit op grote schaal, toen klassieke ornamentenplafons als ouderwets werden beschouwd – maar ook vandaag nog. Met die plafonds, gaat ook veel kennis over dit eeuwenoude ambacht verloren. Oscar Paanen (77, voormalig judoka) ziet het met ongenoegen aan. De vakman, die zo’n veertig jaar geleden begon als gipsimporteur, beschouwt deze plafond- en wanddecoraties als kunstvorm. Samen met zijn team zet hij zich in om dit cultureel erfgoed te behouden. Dat team bestaat uit zijn vrouw Yvonne (68), zijn jongere broer Eric en vakmannen Peter en Pjotr. Allemaal hebben ze een enorme passie voor het vak én een schat aan kennis opgebouwd.  

Ongeëvenaarde collectie  
In veel oude huizen zijn de plafondornamenten – ooit de pronkstukken van het huis – ernstig verwaarloosd. ‘Aangetast door vocht en de tijd. En ontelbaar vaak overgeschilderd’, vertelt Oscar. ‘Door die verflagen is alle reliëf verdwenen en zijn veel details onherkenbaar geworden. Doodzonde.’ Met zijn bedrijf, Authentieke Plafonds, richt hij zich op het restaureren én herornamenteren van deze oude plafonds. Hij heeft prachtige projecten op zijn naam staan voor onder andere het Amstel Hotel, Krasnapolsky, De Rode Hoed en tal van herenhuizen in Amsterdam en andere steden. ‘We zijn net gestart op Huis Landfort in Megchelen, waar we tweeëntwintig kamers onder handen gaan nemen. Een enorme klus.’ Al het voorbereidende werk gebeurt in de werkplaats, in Heerhugowaard. Hier heeft hij zo’n 2.000 tot 2.500 mallen verzameld – een ongeëvenaarde collectie – waarvan 350 grote middenrozetten met bijpassende hoekstukken en sierlijsten.  

---

Extreem arbeidsintensief 
Het restauratiewerk omvat onder andere het restaureren van de originele ornamenten. Deze worden minutieus schoongemaakt, hersteld en op mal gezet. Daarna worden ze op traditionele wijze vervaardigd (gegoten) en opnieuw aangebracht. Alles met de grootste precisie. ‘Het is extreem arbeidsintensief werk’, vertelt Oscar. ‘Een ongelofelijk gepriegel, boven je hoofd.’ Een ornamentenplafond bestaat uit allemaal delen. En die moeten perfect op elkaar aansluiten. Hij lacht: ‘Maar we zijn inmiddels een geoliede machine.’ Hoeveel plafonds ze jaarlijks restaureren of herornamenteren? Zeker honderd tot honderdtwintig, rekent hij uit. Allemaal uit de periode 1850 tot 1920. In zijn collectie bevinden zich veel ‘moedermallen’ uit de Silberling-collectie. De firma Silberling & Zoon, een Amsterdams familiebedrijf, specialiseerde zich vanaf 1820 in het versieren van plafonds en groeide uit tot een grote naam. ‘De stijl is nog altijd geliefd: huizen met authentieke Silberling-ornamenten stijgen in waarde.’ 

Gewoon doen  
Om een indruk te krijgen van wat er mogelijk is, zijn we uitgenodigd in het woonhuis van Peter. Achter een volledig begroeide gevel, midden in Amsterdam, zijn ornamenten uit verschillende stijlperiodes samengebracht. ‘Zie je? Zelfs in een ruimte waar de plafonds niet heel hoog zijn, zoals hier, kun je groots uitpakken met uitbundige ornamenten!’ vertelt Peter. Hier, in zijn eigen huis, leerde hij zestien jaar geleden het vak, ‘door het gewoon te gaan dóen’. ‘Eindeloos oefenen en oefenen, net zolang tot ik het kon. De beste manier om iets te leren.’ Peter loodst ons mee langs de verschillende kamers van zijn huis en wijst her en der wat versieringen aan. Ze hebben stuk voor stuk namen. ‘Dit rozet komt uit het oude huis van Peter Jan Rens in de Vondelstraat. En deze hier, dat noem je een grootvrouwenrozet. Die is afkomstig uit Hotel Villa de Klughte aan de noordpier in Wijk aan Zee.’ En zo heeft elke rozet of versiering een verhaal.  

Perzisch tapijt 
Terwijl Peter ons rondleid door zijn huis, vertelt hij dat je een ornamentenplafond kunt vergelijken met een klassiek aangelegde tuin. Of een Perzisch tapijt. Die zijn namelijk op dezelfde manier opgebouwd. ‘Kijk maar: er is altijd een middenrozet. Dan heb je vier hoekstukken, een buitenlijst en de binnenkamer. Een oeroud principe, waar elk authentiek plafond op is gebaseerd.’ De verhoudingen spelen een belangrijke rol in het ontwerp. ‘Soms willen mensen alleen een middenrozet. Maar dat oogt vreemd, alsof dat rozet zweeft. Door het te omkaderen, krijg je een eenheid en is het geheel in balans.’ Er is de laatste jaren veel vraag naar authentieke plafonds met ornamenten. Ook onder jonge mensen is er sprake van een opleving. ‘Ja, dat werkt zeker in ons voordeel’, merkt Yvonne op. ‘Maar we zijn er niet van afhankelijk, wat wij doen is tijdloos. En uniek, want we hebben door de jaren heen onze eigen technieken ontwikkeld.’ 

Jugendstil plafond 
Vaak komen Oscar en zijn collega’s in huizen waar de traditionele plafonds zijn weggehakt. Om te achterhalen wat voor stijl plafond er ooit in moet hebben gezeten, is de eerste vraag die ze dan stellen aan de bewoners: ‘Mogen we even bij de buren kijken?’ Best kans dat dáár het plafond nog wel intact is. Zo niet, dan richten ze zich op huizen in de buurt die gelijktijdig zijn gebouwd. ‘Praten door de telefoon heeft dus geen enkele zin, we komen altijd eerst langs’, aldus Oscar. ‘In tachtig procent van de gevallen, blijken we de juiste rozetten in onze collectie te hebben.’ Een plafond moet ‘kloppen’ met de stijl van het huis. In een zeventiende-eeuws grachtenpand past immers geen Jugendstil plafond. Yvonne: ‘Het grootste compliment, is als vrienden van de bewoners het huis voor het eerst binnenstappen en zeggen: goh, wat bijzonder dat de authentieke ornamenten bewaard zijn gebleven. Dát is waar we naar streven.’  

 

 

Redactie: Natasja Admiraal | Fotografie: Neeke Wassenbergh