Het brein van kunstenaar Daan Roosegaarde staat nooit stil. Hij is innovatief, vernieuwend en bedenkt steeds weer dingen die verrassen en verbazen. Daarbij focust hij zich vooral op duurzaamheid en de magie van de natuur. ‘Ik hoop dat de projecten die wij maken, mensen inspireren tot verandering.’ 

Redactie: Willemien Vijvers

Daan staat sinds 2007 aan het hoofd van Studio Roosegaarde, een ontwerpstudio met een vestiging in Rotterdam en een pop-up studio in Dubai. Het werk van Studio Roosegaarde varieert van installaties die zich richten op duurzame oplossingen voor de toekomst tot op aanraking reagerende interactieve kunstwerken. Werken die het concept van schoonheid verkennen, wat zowel ‘mooi’ als ‘schoon’ betekent, in verwijzing naar lucht, water en energiebronnen.

Spelen met licht
Veel van de projecten draaien om licht en het spelen daarmee. ‘Licht is een heel sterk medium om verhalen te vertellen en interacties uit te lokken’, vindt Daan. ‘Het moet donker zijn om het licht te kunnen zien. Kijk naar het Bijbelverhaal. Gods eerste creatie was licht. Licht is fundamenteel. Licht trekt mensen aan. Licht lokt interactie uit; met jezelf, met elkaar, met de wereld. Dat vind ik heel fascinerend. Licht is voor mij ook heel magisch, omdat het een onontgonnen gebied is. We weten eigenlijk nog steeds niet precies wat we ermee kunnen. Wetenschappers ontdekken nu bijvoorbeeld dat lichtgolven materie kunnen creëren als ze lichtstralen heel hard op elkaar laten botsen. Dat is toch mindblowing!’ 

Nationale première van SPARK
Begin november beleeft Leeuwarden de nationale première van het nieuwste project van Studio Roosegaarde: SPARK, een duurzaam alternatief voor vuurwerk. Daan raakte geïnspireerd door het magische licht van vuurvliegjes en de wens om de traditie van vuurwerk te moderniseren op een manier die geen vervuiling en overlast veroorzaakt. ‘SPARK is een voorstelling van duizenden, biologisch afbreekbare sparks die als vuurvliegjes organisch door de lucht zweven. Het is heel sprookjesachtig. We hebben het al laten zien in Bilbao, Londen, Madrid, de Provence, Auckland, Jordanië, Melbourne en nu in Leeuwarden. Ik ben bezig met een verbeterde versie waarbij we bloemzaad toevoegen aan de sparks. Drie maanden later groeien dan overal bloemen in het gebied. Zo voed je de stad in plaats van dingen te vernielen.’

Een betere toekomst verbeelden
Al zijn kunstprojecten hebben duurzaamheid als insteek. Heel bewust. ‘Als we een betere toekomst niet kunnen verbeelden, dan kunnen we hem ook niet bouwen. De manier waarop overheid en bedrijven over de toekomst praten, klopt niet. Ze beloven bijvoorbeeld dat ze het over tien jaar vijf procent minder slecht gaan doen. Stel dat je dat in een relatie zegt, dan dumpt je partner je toch terplekke? Maar dat is wel hoe we over onze relatie met de aarde praten. Ik vind het interessant om met behulp van schoonheid mensen te laten wennen aan iets nieuws. In de hoop dat dat het veranderingsproces helpt versnellen.’ 

Waterlicht
Zijn werk draait ook altijd om connectie maken. ‘Een goede interactie brengt je naar een plek waar je nooit eerder bent geweest,’ verklaart Daan. ‘Neem het project Waterlicht, waarbij we met onder meer LED en spiegels in allerlei wereldsteden een blauwe lichtnevel creëerden die liet zien tot waar het water zou reiken als de zeespiegel stijgt. Als iemand jou vertelt dat de zeespiegel stijgt, dan denk je ‘het zal wel’. Maar als ik het effect daarvan laat zien met Waterlicht, dan voel je wat het betekent. Dat is een wezenlijk verschil.’ 

Tijd voor actie
Op het gebied van klimaat en duurzaamheid vindt er een soort verkramping plaats in Nederland, constateert de kunstenaar. ‘We zijn het land van de meningen geworden en hebben allemaal gelijk. Maar als er actie moet worden ondernomen, wordt het ineens stil. Vroeger was dat anders. Dan bouwden we het Deltaplan, de Afsluitdijk, de Kinderdijk. We maakten voorstellen om onze leefbaarheid te verbeteren en samen te leven met de natuur. Maar wat is nu ons nieuwe Deltaplan? Als we niet gaan nadenken over hoe het wel moet in de toekomst, niet gaan experimenteren, dan zal er ook niets veranderen. Begrijp me goed, ik beweer niet dat mijn ideeën de juiste zijn, maar we moeten als Nederlanders dat creatieve deel van onze volksaard weer naar boven halen. Dat deel van ons DNA dat heeft bedacht dat we veilig onder de zeespiegel kunnen wonen. We moeten stoppen met praten en gaan investeren in nieuwe concepten.’ 

Leren van de natuurVol geestdrift verhaalt Daan over zijn verwondering voor de natuur. ‘We zijn als mens altijd dominant geweest ten opzichte van de aarde, maar misschien is het tijd om dat perspectief te veranderen. We kunnen zoveel leren van de natuur. Dat maakt me nieuwsgierig. Hoe kunnen we de natuur terugbrengen in onze leefomgeving? Hoe kunnen we de sterren weer zien in de stad? Kunnen we van bomen lantaarnpalen maken, door ze licht te laten uitstralen? Dat vind ik interessante vragen. Zo zijn we op dit moment in Bali, Indonesië ‘s werelds grootste vuurvliegjestuin aan het bouwen. Twintig jaar geleden waren vuurvliegjes hier heel normaal en zag je ze overal, maar ze zijn nu vrijwel uitgestorven door lichtvervuiling en pesticiden. Wij proberen ze terug te brengen in het ecosysteem.’ 

Oncomfortabel
Tussen de geboorte van een idee en lancering van een project zitten vaak meerdere jaren. Dat begin- en eindpunt zijn de twee mooiste fases voor Daan. ‘Een nieuw idee bedenken is als een fijne smaak in je mond proeven, maar je weet nog niet precies welke ingrediënten het zijn. Je vertelt je idee aan wat vrienden. En aan taxichauffeurs. Dat zijn hele goede criticasters. Zij voelen geen schaamte. Je twijfelt, maar eigenlijk toch ook niet. Je geeft je over aan het idee. Je volgt het en voedt het met tijd, geld, liefde en energie. En niet alles gaat goed. Als je onderweg iets tegenkomt dat niet lukt, dan wordt het oncomfortabel. De kunst die ik mezelf heb aangeleerd, is om dan niet gelijk een antwoord te zoeken, maar dat oncomfortabele in stand te houden, waardoor je echt gaat leren en echt antwoorden gaat krijgen. Het is een jeuk, het is heel irritant, maar als je die voelt, dan weet je dat het idee goed is. Uiteindelijk is een concept dan klaar en mag je het aan de wereld laten zien. Dan staan er ergens op een plein duizenden mensen te wachten op de onthulling. Je drukt op de knop, het blijft even donker en dan ineens klinkt over het hele plein ‘waaaauuuuww’. Kippenvel! Die eerste vier seconden geluk voeden mij. Die connectie met het publiek is waarvoor ik al die tijd heb gewerkt. Dan is het geen concept meer. Dan is het echt.’

www.studioroosegaarde.net