Al zeventien jaar is Hans Aarsman de fotodetective van de Volkskrant. Voor zijn wekelijkse rubriek De Aarsman Collectie, pluist hij nieuwsfoto’s uit en ontdekt zo unieke details en verhalen. ‘Deze manier van kijken, maakt het dagelijks leven de moeite waard.’  

Redactie: Natasja Admiraal 

Kijken. Nog eens kijken. Inzoomen: hé, wat staat er eigenlijk op dat straatbordje? Gevolgd door eindeloos veel overpeinzingen. Wat doen die mensen op de foto? Hoe voelen zij zich onder die omstandigheden? Hans Aarsman neemt er de tijd voor om persfoto’s tot op de millimeter te bestuderen. Geen detail ontgaat hem. Hij leeft zich helemaal in, zowel in de personen als in de wereld op die ene foto.  

We treffen de fotodetective op een Amsterdams terras. Hij draagt een grijs, licht gekreukt jasje. Opvallende sokken in blauwe loafers. Achter zijn bril twinkelen zijn ogen levenslustig. Hij vertelt hoe hij – na een studie Nederlandse Taal & Letterkunde – begon als fotograaf en hoe zijn interesse gaandeweg is verschoven naar het analyseren van foto’s.  

Trouwen met een foto 

Voor zijn fotocolumn in de Volkskrant bekijkt Aarsman soms wel 25.000 persfoto’s, op zoek naar een verhaal. ‘Vaak ben ik alleen hier al anderhalve dag mee bezig. Ik zet foto’s in verschillende mapjes en selecteer er uiteindelijk twintig. Daarvan probeer ik er een aantal uit. Tot ik die ene foto heb gevonden waar ik, zoals ik het altijd noem, een huwelijk mee sluit’, vertelt hij. ‘Eenmaal getrouwd met een foto, blijf ik bij mijn keuze.’ Het denkproces dat volgt, noemt hij een soort wetenschap: hij laat allerlei theorieën los op die ene foto, op basis van verbanden die hij ontdekt tussen de feiten. Al schrijvend komt hij weer op nieuwe ideeën. ‘Ik ben heel onderzoekend van aard. Voor deze serie probeer ik te schrijven vanuit mijn eigen verbazing. Associatief, analytisch en niet op uitleggerige toon. En zo objectief als maar kan. Mijn eigen mening laat ik zoveel mogelijk buiten beschouwing, dat beperkt je blik. En er staan al zoveel meningen in de krant! Er is juist een tekort aan feiten – we weten eigenlijk zo weinig.’ 

De Holmes-methode 

Elke week opnieuw voert hij een klein, behapbaar onderzoek uit. Niet te ingewikkeld én openbaar. ‘Dat vind ik er zo leuk aan, dat iedereen mee kan kijken. Ook met mijn theatershows en boeken wil ik laten zien dat je deze manier van denken op heel veel manieren kan toepassen.’ In 2012 verscheen zijn boek De fotodetective en die titel is aan hem blijven kleven. Het is ook een knipoog naar zijn fascinatie voor Sherlock Holmes, de fictieve detective uit de verhalen van Sir Arthur Conan Doyle. ‘Ik heb die boeken verslónden. Geniaal vind ik ze. Zo grappig en ingenieus tegelijk! Het idee dat alles valt op te lossen als je goed kijkt en denkt, mag naïef zijn, het is ook hoopvol. En er schuilt een duidelijke boodschap achter, namelijk dat je je hersenen moet gebruiken voordat je ergens een oordeel over vormt. Er zijn veel beroemde Holmes-uitspraken. Van al die wijsheden vind ik dit de mooiste: to a great mind, nothing is small. Hij gebruikte vaak schijnbaar onbelangrijke aanwijzingen bij het oplossen van complexe en mysterieuze misdaden.’ 

Logisch nadenken 

Typisch ‘Holmsiaans’ is ook dat het niet alleen gaat om zaken die aanwezig zijn, maar juist ook om de dingen die er onder de gegeven omstandigheden zouden móeten zijn, en ontbreken. ‘Eén van mijn favoriete verhalen van Sherlock Holmes heet The Adventure of Silver Blaze. Het gaat over een prijswinnend paard, dat wordt gestolen’, vertelt Aarsman. ‘De mensen die het paard bewaakten, hebben eten gekregen, waarna ze prompt in slaap vielen. Op de manege is ook een hond. Holmes, die opdracht heeft gekregen de zaak te onderzoeken, vraagt op een goed moment: is die hond dan niet wakker geworden? Waakhonden slaan immers aan als een vreemde het terrein op loopt. Maar niemand heeft geblaf gehoord. Dus, beredeneert Holmes, moet de dader wel een bekende zijn geweest. Een kwestie van goed naar de situatie kijken én logisch nadenken. Die werkwijze kun je op van alles toepassen, of dat nu misdaden zijn, persfoto’s of schilderijen.’ 

Verfvlekken 

Vanwege zijn unieke manier van observeren, wordt Aarsman ook gevraagd als spreker. En hij geeft inventiviteitstrainingen, zoals op de Radboud Universiteit. Het doel? Artsen in spé kritischer laten omgaan met medische protocollen. Want die bieden weliswaar houvast bij het stellen van een diagnose, maar staan soms ook de vindingrijkheid in de weg. ‘Daarom doe ik met hen het verfvlekkenexperiment. Bij de bouwmarkt kopen we een vijfliterblik verf. Dat hang je aan het stuur van je fiets. Na tien minuten is het hengsel zo uitgezakt, dat het blik bij het eerstvolgende hobbeltje op het asfalt klettert. Aan die eerste splash kun je al ongelofelijk veel aflezen. Hoe hoog hing het emmertje aan het stuur? Welke kant reed je op? Maakte je zojuist een bocht? Vervolgens krijg je een uitrijdpatroon van de mensen die er doorheen lopen of fietsen. Wat hebben die vlekken met diagnosticeren te maken? Nou, probeer maar eens te beschrijven wat er is gebeurd! Dan moet je je associatieve vermogen aanzetten, je fantasie gebruiken.’ 

Cold cases 

Door mensen uit hun beroepsomgeving te halen, gebeurt er iets, weet Aarsman. ‘De hiërarchie valt weg, de creativiteit wordt geprikkeld.’ Hij lacht: ‘Er is nu een WhatsApp-groep van medicijnenstudenten die elkaar verfvlekken toesturen!’ Ook politierechercheurs weten hem te vinden, om zijn licht te laten schijnen op zogenaamde cold cases. ‘Ik krijg dan zo’n veertigtal oude foto’s van de plaats delict, evenals verslagen van first responders – bijvoorbeeld de buren die zijn verhoord – en het forensisch rapport. Vervolgens komen we met een achtkoppig team samen en stellen we de vraag: wie heeft er een scenario van wat hier gebeurd kan zijn? En: zijn er aanwijzingen die dit kunnen bevestigen? Is dat niet het geval, dan passen we het scenario aan, net zo lang tot er na twee uur een theorie op tafel ligt waarvan iedereen denkt: ja, zo is het gebeurd! Een geweldige methode om tot nieuwe inzichten te komen. Simpelweg door te stoppen met beargumenteren en steeds weer te vragen naar aanwijzingen die de theorie kunnen staven.’ 

Vrachtwagens tellen 

Een rode draad in het werk van de fotodetective is dat hij zaken graag simpeler maakt. We worden in het dagelijks leven doodgegooid met cijfers, enquêtes en economische voorspellingen, stelt hij. Maar achteraf blijken cijfers zelden te kloppen. ‘Neem het bruto binnenlands product, een verzinsel om het economische succes van de samenleving meetbaar te maken. Ik vroeg mij af: zou je ook op een andere manier kunnen zien of de economie voor- of achteruit gaat? De remedie is zelf tellen. Ik besloot elke week, onderweg naar de krant, tien minuten lang vrachtwagens te tellen. Gewoon turven, op een briefje. Heel basaal, maar verfrissend. Want als er een maatstaf is voor de economie, dan zijn het wel vrachtwagens. Zo weet je eerder dan het CBS of de crisis voorbij is.’ Weer een brede lach. Hoe serieus de onderwerpen ook zijn, humor is nooit ver weg in Aarsmans werk. ‘Ik zie gewoon van veel dingen de lol in’, beaamt hij. ‘Ik heb een sterke neiging om zaken die zwaar zijn licht te maken. Zonder lichtheid is het leven niet te doen.’  

Ontdekkingen 

Of er een diepere boodschap schuilt achter zijn werk? Volgens Aarsman zit er zeker een bepaald gedachtegoed achter alles wat hij doet: ‘Ik denk dat veel mensen het gevoel hebben dat hun leven niet zo interessant is. Dat er iets dynamisch moet gebeuren. Een verre reis maken of iets anders opwindends. Terwijl ik denk: dat wat het leven interessant maakt, ligt voor je neus. Daarvoor hoef je niet in een vliegtuig te stappen. Je moet gewoon even de moeite doen om het te bestuderen.’ Een korte stilte. ‘Eigenlijk een hele duurzame manier om naar de wereld te kijken’, besluit hij dan. ‘Je openstellen voor kleine dingen, maakt het dagelijks leven de moeite waard. Veel zaken nemen we altijd maar voor lief.’ Het plezier van zijn werk, zit hem ook in het delen van zijn ontdekkingen, of dat nu in de vorm van een artikel, lezing of theatertour is. ‘Om in de woorden van Sherlock Holmes te spreken: Nothing makes a case as clear as stating it to somebody else.’  

www.hansaarsman.nl