In Titanic & Fashion – The Last Dance duikt Kunstmuseum Den Haag in het decennium 1908 tot 1918: een tijd van optimisme, verandering en visueel verbluffende mode. Met originele filmkostuums en topstukken uit de eigen collectie laat de tentoonstelling zien hoe mode niet alleen de tijd weerspiegelde, maar ook een drijvende kracht vormde achter maatschappelijke verandering.

We kennen allemaal het tijdloze liefdesverhaal van Jack en Rose, de dramatische beelden van de zinkende Titanic en het orkest dat tot het einde bleef spelen. Maar wat droegen de passagiers eigenlijk? En wat vertelt die kleding over de wereld waaruit ze kwamen en waar ze naartoe op weg waren? In Titanic & Fashion – The Last Dance fungeert het iconische schip als een samenleving in het klein. Mode is daarin niet alleen een spiegel van haar tijd, maar ook een bron van actuele reflectie.

‘Veel mensen denken bij de jaren twintig meteen aan charlestonjurken en bobkapsels’, zegt Madelief Hohé, modeconservator bij Kunstmuseum Den Haag. ‘Maar wat daar tot bloei kwam, begon al eerder. Rond 1908 zie je vernieuwende silhouetten ontstaan: meer vrijheid, meer beweging. Niet alleen in kleding, maar ook in de manier waarop mensen leefden.’

Van korset naar mantelpak
De periode 1908 tot 1918 speelt zelden de hoofdrol in modetentoonstellingen, maar vormt een cruciale schakel in de modegeschiedenis. ‘We zien de overgang van de belle époque met korsetten en het ingeregen silhouet, naar het praktische mantelpak’, vertelt Hohé. ‘Er hing een gevoel van vooruitgang in de lucht, van een nieuwe wereld in wording. Sportieve kleding en reformjurken boden vrouwen letterlijk meer ruimte, passend bij hun veranderende positie in de samenleving.’ Dat vooruitgangsgevoel kreeg een klap met het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog. In landen als Frankrijk en Engeland, waar vrouwen het werk van mannen overnamen, werd mode functioneler en comfortabeler. ‘En na de oorlog gaven vrouwen die vrijheid niet zomaar weer op, ook niet in hun kleding.’

Dubbele moraal
Mode speelde rond 1910 ook al een verrassend duidelijke rol in genderpolitiek en feministische expressie. ‘Voor het eerst werd er voor vrouwen expliciet mooi, spannend of gekleurd ondergoed ontworpen’, vertelt Hohé. ‘Lesbische en queer vrouwen konden hun seksualiteit zichtbaar maken, door bijvoorbeeld accenten uit de mannenmode over te nemen. Dat was revolutionair.’ Tegelijkertijd werd het vrouwenlichaam nog vaak geframed via exotisering. ‘Het idee van oosters werd als excuus gebruikt om vrouwen schaars gekleed of naakt te tonen’, legt de modeconservator uit. ‘Denk aan Salomé, oriëntaalse dansen of de sprookjes uit Duizend-en-een-nacht die net in het Frans waren vertaald. Mata Hari verzon haar eigen dansen en kostuums, of danste zelfs naakt, en mocht dat doen omdat het ‘kunst’ was en ‘oosters’. Er zat een dubbele moraal achter.’

Klassen aan boord
Ook de sociale verhoudingen aan boord van de Titanic vormen een spiegel van de tijd. Hohé: ‘De allerrijksten beschikten over het grootste deel van het schip, maar vormden de kleinste groep. De armste passagiers, vaak migranten, reisden met een enkeltje richting hoop op een beter bestaan – op een veel kleiner oppervlak.’ Ze droegen vaak streekdracht, zoals Zeeuws of Italiaans. ‘In hun kleding zie je de vraag: blijf ik bij mijn roots of pas ik me aan en kleed ik me als Amerikaan?’ In de tentoonstelling worden kledingstukken uit de eerste en derde klasse naast elkaar getoond, inclusief een ‘waslijn’ met eenvoudige werkkleding. ‘Veel van die stukken zijn verloren gegaan, letterlijk stukgedragen. Juist daarom is het belangrijk dat hun verhaal verteld wordt, maar complete sets hebben we vaak niet eens.’

Tussen feit en fictie
De scenografie van de tentoonstelling is filmisch en meeslepend. De opbouw volgt het verhaal van de Titanic: van vertrek tot diner en het onvermijdelijke zinken. In één van de laatste zalen zijn originele instrumenten uit de museumcollectie te zien, een eerbetoon aan het orkest dat bleef doorspelen tot het eind. ‘Wat we ook willen laten zien’, zegt Hohé, ‘is het spel tussen feit en fictie. Veel bezoekers herkennen kleding uit de film en zeggen: ‘Dat lijkt op de jurk van Rose.’ Maar eigenlijk is het andersom: de kostuums uit de film Titanic, waarvoor Deborah Lynn Scott een Oscar kreeg, zijn zó nauwkeurig nagemaakt dat ze nu als historisch referentiepunt gelden, en voor de filmfans juist ‘echt uit de film’ als een parallelle realiteit.’ Er zijn ook eigentijdse ontwerpen te zien, zoals een korset van Tess van Zalinge. Zij zet zich in voor body positivity en inclusiviteit in mode. Of een outfit van Galliano voor Maison Margiela: een man in een soort Jack Dawson-look, maar dan met een korset.

Eerst de hoed, dan de actrice
Een van Hohé’s persoonlijke favorieten is het originele mantelpak waarmee Rose in de film uit de automobiel stapt, op weg naar de Titanic. ‘Het is een iconisch moment: eerst zie je haar handschoen, dan haar schoen, daarna die grote hoed met gestreepte strik – en pas dán haar gezicht. Daarmee laten regisseur James Cameron en kostuumontwerper Deborah Lynn Scott zien hoe krachtig kleding kan zijn in het vertellen van een verhaal. Niet veel films doen dat zo doordacht.’ Wat veel kijkers ontgaat, is hoe modern dat pak in 1912 eigenlijk was. ‘Rose is zeventien, maar kiest niet voor de zwierige japonnen van haar moeder. Ze draagt een mantelpak, zoals vrouwen die sporten of wandelen. Vandaag lijkt het misschien ouwelijk, maar toen was het een uitgesproken moderne keuze. Omdat we zo gewend zijn aan dat soort kleding, vergeten we hoe bijzonder het toen was.’

Veerkracht
De tentoonstelling toont tot slot ook een krachtig symbool van veerkracht: een video-installatie van Iris van Herpen, volledig onder water gefilmd. Hohé: ‘Ze laat zien hoe we ons opnieuw moeten verbinden met de natuur. In haar laatste collectie zat een jurk met 25 miljoen levende algen, die oplichten. Prachtig, maar ook een ode aan leven en verandering.’ Van Herpen noemt het een samenwerking met de natuur zelf. Dat gevoel van hoop wil Hohé bezoekers meegeven. ‘Als mensen naar de geschiedenis kijken, hoop ik dat ze beseffen dat veel dingen al eens zijn gebeurd. We kunnen leren van het verleden: ook in tijden van crisis, oorlog of onzekerheid tonen mensen veerkracht.’

Titanic & Fashion – The Last Dance is van 27 september 2025 t/m 25 januari 2026 te zien in Kunstmuseum Den Haag. Kijk voor meer informatie op www.kunstmuseum.nl