Zwart. Het was de favoriete kleur van de Spaanse couturier Cristóbal Balenciaga. Een kleur waarin zijn sculpturale en complexe vormentaal het beste tot uitdrukking kwam. Kunstmuseum Den Haag brengt een eerbetoon aan zijn oeuvre in het zwart. En wat blijkt? Een tentoonstelling met enkel zwarte kleding is allesbehalve saai. 

Redactie: Natasja Admiraal

Wie aan Spanje en mode denkt, ziet vast meteen zonnige kleuren voor zich. Maar de geschiedenis leert ons iets anders. ‘Zwart speelt een sleutelrol in de Spaanse geschiedenis,’ vertelt Madelief Hohé, conservator mode en kostuum bij Kunstmuseum Den Haag. ‘Van katholieke vroomheid en traditionele streekdracht, tot aan de sobere zwarte opsmuk van Habsburgse heersers en hun hof… zwart onderstreept nog veel meer de Spaanse identiteit dan die kleurigheid.’

Spelen met zwart
Zwart is van oorsprong een kostbare kleur voor kleding. Wie zijn rijkdom wilde tonen, hulde zich in het zwart. Hohé: ‘Zeventiende-eeuwse portretten laten prachtig zien hoe er in die tijd gespeeld werd met de uitdrukking van zwart. De variëteit aan materialen is groot: van glanzend zijde tot ragfijn kant en schitterend borduurwerk.’ Spelen met structuren, het is ook typerend voor het werk van Cristóbal Balenciaga (1895-1972). Zonder afleiding van kleur kon hij zich volledig concentreren op vorm. Met dit thema opent de tentoonstelling dan ook: vorm en constructie. We zien schetsen van de meester, zwart-witfoto’s van mannequins in zijn studio en vier toiles (proefmodellen in katoen). ‘Balenciaga’s grootste vormexperimenten waren vaak in het zwart. Zo ook zijn toiles, die hij voorzag van rode stiksels en aanwijzingen. Naast één van deze proefmodellen tonen we ook het uiteindelijke kledingstuk.’

Spannend contrast
Modeliefhebbers kunnen hun hart ophalen in Den Haag: in de tentoonstelling zijn tal van toonaangevende creaties te zien. Volumineuze ballonjassen, babydoll-jurken, mantelpakjes met prachtige knopen, maar ook hoeden en sieraden. Balenciaga maakte optimaal gebruik van verschillende nuances zwart. Glanzend versus mat zwart. Zwart met kant. De speling van licht zorgt voor een briljante stofuitdrukking. ‘We hebben geprobeerd alle stukken zo driedimensionaal mogelijk te tonen, veelal in het midden van de zaal,’ vertelt Hohé. ‘Het uitlichten van de kleding is – zeker omdat bijna alles zwart is – echt een vak apart. Daar hebben we dan ook extra de tijd voor uitgetrokken. We werkten hiervoor samen met Theatermachine, een bedrijf gespecialiseerd in toneellicht. Het was een gigantische puzzel en vergde een minutieuze voorbereiding om ervoor te zorgen dat elk stuk perfect is uitgelicht.’

Topstukken uit Parijs
Hohé wilde altijd al graag een Balenciaga-tentoonstelling. Maar ze wist ook: makkelijk is anders. Want zie al die volumineuze stukken maar eens naar Nederland te krijgen. ‘Zelf hebben wij enkele Balenciaga-stukken in onze museumcollectie. Deze zijn belangrijk voor ons, want de invloed van Cristóbal Balenciaga is ook hier in Nederland groot. Maar de allermooiste stukken bevinden zich toch echt in Parijs. We boffen dan ook dat we goede contacten hebben met Palais Galliera en Maison Balenciaga. Hierdoor slaagden we erin om 65 stukken uit deze collecties naar Den Haag te halen.’ En dat is bijzonder. Het is voor het eerst dat zo’n grote selectie werken van Balenciaga in Nederland te zien is. 

Geen makkelijke mode

Wie waren de vrouwen die zijn creaties droegen? Vanaf zijn eerste catwalkcollectie in 1937 tot aan de sluiting van zijn salon in Parijs in 1968, rekende Balenciaga de meest invloedrijke figuren van die tijd tot zijn clientèle. ‘Zijn werk kenmerkt zich door een zekere abstractie. Het is zeker geen makkelijk mode’, licht Hohé toe. ‘Balenciaga liet vrouwen er mooi uitzien, maar niet op de klassiek vrouwelijke manier. Het waren toch wel de powervrouwen die het aandurfden om zijn ontwerpen te dragen. Vrouwen met een uitgesproken mening.’ Eind vorig jaar maakte het modehuis zijn comeback in de couture, onder leiding van artistiek directeur Demna Gvasalia. In de meest recente coutureshow liepen mannequins van verschillende leeftijden mee. Ook oudere modellen die nog met Cristóbal Balenciaga zelf hebben samengewerkt. Het laat volgens Hohé zien dat de kleding vandaag de dag gedragen kan worden door een grote diversiteit aan vrouwen.

Hip én klassiek 
Voor de jonge generaties is Balenciaga een uitgesproken hip merk. Wie in de metro van Parijs om zich heen kijkt, ziet jongeren die van top tot teen in het zwart gekleed zijn: glanzend leren broek, gebreide trui, pufferjas, schoenen en bril. Alles van Balenciaga, of een imitatie van de look. Hohé: ‘Het is leuk om te zien dat zij op dezelfde manier spelen met zwart. Of dat nu bewust is of niet. Dat is de essentie van mode; dat je ergens bij wilt horen, en dit vervolgens op je eigen manier uitbeeldt. Des te relevanter is het voor ons om te laten zien waar deze iconische look vandaan komt. Het merk Balenciaga leunt nog altijd sterk op het rijke erfgoed en de couture van vroeger. Kenners zien bij de klassieke salonshows tal van referenties naar het verleden. En wie deze tentoonstelling heeft gezien en erop gaat letten, zal in de collecties van het merk ongetwijfeld klassiekers gaan herkennen.’

 

Balenciaga, Meesterlijk zwart

Te zien tot en met 5 maart 2023

www.kunstmuseum.nl