Wat hebben de Taj Mahal, de Akropolis, de Serengeti, Paaseiland en de Koloniën van Weldadigheid in Drenthe met elkaar gemeen? Ze hebben de status van UNESCO Werelderfgoed ontvangen. Je hoeft dus niet ver te reizen om een bijzondere geschiedenis te ontdekken. 

Alleen al de naam Koloniën van Weldadigheid maakt nieuwsgierig. Er schuilt een verscheidenheid aan monumenten met unieke verhalen achter. De Koloniën van Weldadigheid komen pas echt tot leven als je die verhalen zelf ontdekt en ervaart. Wist je dat maar liefst een miljoen (!) Nederlanders afstammen van mensen die in deze koloniën hebben gewoond? Wie weet geldt ook voor jou. 

Het ontstaan

In 1818 dreigde het nieuwe koninkrijk Nederland aan armoede ten onder te gaan. De oorlogen van Napoleon hadden de economie geruïneerd. Rotterdam telde 800 bedelaars, in Leiden had de helft van de bevolking ‘onderstand’ nodig, en in het Amsterdamse Aalmoezeniersweeshuis werden dat jaar 855 wezen en 240 verlaten kinderen gebracht. Er moest iets gebeuren. Maar wat? Generaal Johannes van den Bosch, een charismatische figuur, wist de oplossing. Met toestemming van Koning Willem I richtte hij de Maatschappij van Weldadigheid op. Voor een stuiver per week konden de kapitaalkrachtigen bijdragen aan de opbouw van het vaderland en de heropvoeding van de paupers. 

De generaal wilde de armen uit de steden naar het platteland brengen om daar de grond te ontginnen en het vak van boer te leren. In dit pauperparadijs werden duizenden arme gezinnen, weeskinderen en anderen armen al dan niet gedwongen opgenomen voor een heropvoedingstraject. Met tucht en discipline zou hij ze opvoeden tot zelfstandigheid. In Nederland ontstaan zo landbouwkoloniën in Frederiksoord, Willemsoord en Wilhelminaoord en Veenhuizen. Elke kolonie is anders, maar overal ontstaat een nieuw en gelijksoortig landschap met kenmerkende rechte lanen en waterwegen. Nu, ruim 200 jaar later, zijn de sporen van het gedachtegoed nog altijd terug te vinden.

Museum de Proefkolonie

Frederiksoord is de plek waar het bijzondere verhaal van de Koloniën van Weldadigheid begon. Hier werden de eerste koloniehuisjes gebouwd, waar arme gezinnen uit de grote steden de kans kregen op een beter bestaan. De belofte van een eigen huisje, werk en scholing voor de kinderen zorgden in de eerste jaren voor behoorlijk veel vrijwillige aanmeldingen. Hoe was het eigenlijk om in 1818 vanuit de grote steden naar de Koloniën in Drenthe te vertrekken? Met een reis van drie dagen voor de boeg en alles wat je kende achter te laten, maar met hoop op een betere toekomst? In Museum de Proefkolonie in Frederiksoord treed je in de voetsporen van de allereerste kolonisten en ontdek je hun verhalen via een multimediale tour.

Nationaal Gevangenismuseum

Veenhuizen was de grootste onvrije kolonie. Gezinnen, wezen, bedelaars en landlopers verbleven hier onder 24-uurs bewaking. Na 1953 werden er geen kolonisten meer naar toe gestuurd en werden de gestichten geleidelijk in gebruik genomen als gevangenissen. Veenhuizen werd een gevangenisdorp waar je alleen mocht wonen als je er ook werkte. Tot 1983 was het een gesloten, zelfvoorzienend dorp. Tijdens je ontdekkingstocht door de Koloniën mag een bezoek aan het Gevangenismuseum zeker niet ontbreken. De Maatschappij van Weldadigheid bouwde hier drie gestichten, waarvan alleen het Tweede Gesticht nog overeind staat. Hierin is nu het Gevangenismuseum gevestigd. In dit interactieve museum kom je alles te weten over de geschiedenis van Veenhuizen en ontdek je hoe criminelen door de eeuwen heen werden gestraft en behandeld.

 

Veenhuizen

Het Drentse Veenhuizen lijkt in niets op andere dorpen. Hier getuigen meer dan honderd Rijksmonumenten van het unieke verleden. Karakteristiek zijn de dienstwoningen met de kenmerkende spreuken zoals 'Rust Roest' en 'Werk is Leven'. Ronddwalen door het dorp is teruggaan in de tijd. Maar ook genieten van de goede dingen van het huidige leven. In Veenhuizen kun je namelijk ook heerlijk eten en drinken, bijvoorbeeld bij bierbrouwerij Maallust, kaasmakerij Kaaslust, cafetaria Piepers en Paupers of Hotel Restaurant Bitter en Zoet. 

Vervolg daarna wandelend of fietsend je indrukwekkende tijdreis met een unieke theatrale luistertocht. Schrijfster Suzanna Jansen, bekend van de bestseller Het pauperparadijs, neemt je mee door de bijzondere geschiedenis van het voormalige kolonie- en gevangenisdorp. De route voert langs de plekken uit haar boek, waarbij de geschiedenis door vertelling, voorleesfragmenten, korte scènes en muziek haast tastbaar wordt. Onderweg geniet je van de weidse natuur, de bijzondere gebouwen en de eindeloze vertes. Ook vanuit koloniedorp Frederiksoord vertrekt een theatrale audiofietstocht door de Koloniën. 

Wandelen en fietsen

De Koloniën van Weldadigheid laten zich uitstekend wandelend of met de fiets ontdekken. Overal in de regio leiden de prachtigste routes je de weg langs de bijzondere geschiedenis van 200 jaar geleden. Achter elke bocht schuilt een nieuw decor en je kunt uren dwalen door het bos zonder iemand tegen te komen. Ga bijvoorbeeld Happen & Trappen van Frederiksoord naar Veenhuizen en weer terug. Je fietst dwars door Drenthe en komt onderweg door het Nationaal Park Drents-Friese Wold en natuurgebied Fochteloërveen. Neem je eigen fiets mee of huur ze bij één van de Fietstransferia in Drenthe. Je vindt ze onder andere in Frederiksoord, Veenhuizen, Hoogersmilde en Appelscha. 

 

Wilde natuur

Pal aan Veenhuizen grenst het weidse Fochteloërveen, een ruig hoogveengebied dat met zijn verre horizon bijna onnederlands aandoet. Hoogveen is zeldzaam en kwetsbaar en het Fochtelooerveen is een van de weinige ongerepte hoogveengebieden van Nederland. Zo groot als de stad Utrecht – maar zonder de hectiek. Er loopt een wandel- en fietspad dwars door het drassige hoogveenmoeras, waar alle drie onze inheemse slangen en zeldzame veenplanten als wollegras zich thuis voelen. Het loont de moeite om de uitkijktoren te beklimmen aan de zuidkant van het gebied. Het uitzicht is overweldigend en met wat geluk spot je een van de sierlijke kraanvogels die hier sinds enkele jaren broeden.

Echte wilde natuur vind je in het Nationaal Park Drents-Friese Wold. Het is één van de grotere natuurgebieden van Nederland dat behoort tot de mooiste en belangrijkste natuurgebieden van Europa. Door de eeuwen heeft het landschap zich ontwikkeld. Van een toendra-achtig land na de laatste ijstijd, via een oerbos naar een landschap waar de mens de hand in heeft gehad. Zo ontstond een gebied met dennenbossen, vennetjes en heide. 

Stilte vind je ook in Het Nationaal Park Dwingelderveld, het grootste aaneengesloten, natte heidegebied van West-Europa. De heide wordt beheerd door twee schaapkuddes met elk een herder. De honderden Drentse heideschapen vertrekken dagelijks om te grazen en de heide in conditie te houden. Aan het eind van de middag komen ze terug naar de schaapskooi. Een spectaculair gezicht.

Culinair genieten

Hou je van heerlijk eten en drinken? Ook dan zit je in het gebied van de Koloniën van Weldadigheid wel goed. Hier kun je tijdens ontbijt, lunch en diner smullen van gerechten met smaakvolle streekproducten. Hoe lekker is het om na een dagje fietsen, wandelen of cultuur snuiven, te genieten van culinaire hoogstandjes? Breng je smaakpapillen tot leven en reserveer een tafel bij één van de toprestaurants in Drenthe, zoals de Vlindertuin in Zuidlaren, bekroond met een Michelin Ster, of De Jufferen Lunsing in Westervelde, een brinkdorp midden in de bossen vlak naast Veenhuizen. In de keuken gebruiken ze zoveel mogelijk eigen en lokale producten. Zo hebben ze zelf een kruiden- en moestuin, boomgaard en eigen vee. Verser kan je het niet krijgen. Zin in wat anders? Er zijn ook overal knusse bistro's, gezellige grand cafés en restaurants waar je lekker en ongedwongen kunt eten.

 

Evenementen

Muziek in het Monument is een reeks concerten op historische locaties in de Koloniën van Weldadigheid. In vier verschillende kerken geven gerenommeerde artiesten - onder begeleiding van een ensemble van het Noordpool Orkest - een speciaal, bijzonder en uniek concert. Zo treedt trompettist Eric Vloeimans op zondag 27 april op in de Koloniekerk in Willemsoord en spelen Cor Bakker en Reinout Douma op zondag 11 mei 2025 in de Reestkerk in Oud Avereest. Op zondag 18 mei viert in de Koepelkerk in Veenhuizen cabaretier Bert Visscher zijn 65e verjaardag met het publiek. Entreeprijs is 15 euro per persoon.

 

Op zaterdag 10 mei is het Lentefestival bij Bierbrouwerij Maallust in Veenhuizen. Samen met acht andere brouwerijen wordt het voorjaar ingeluid met livemuziek, smaakvolle borrelplanken van Kaaslust, heerlijke happen van Maallust en een gezellige ambiance. 

In datzelfde weekend strijkt in De Tuinen van Frederiksoord de jaarlijkse Lentefair neer met meer dan honderd standhouders en een verrassende programmering. Middenin de fraaie boomgaard, die gedurende het voorjaar op haar mooist is, vieren duizenden bezoekers samen de geneugten van het fijne buitenleven. Rondom de terrassen, langs de muzikanten en dwars door de boomgaard combineert de Lentefair de thema’s buitenleven, wonen, mode en lifestyle. Tickets kosten 9 euro online.

Op 8 en 9 juni is er in Frederiksoord een stijlvol paardenevenement met fair voor iedereen die van het buitenleven houdt. In de Tuinen van Frederiksoord is er een continu programma met paardenshows, roofvogelshow,  hondenshows, schapen drijven en meer. Verder is een plattelandsmarkt, oude trekkers, authentieke woonwagens, oude ambachten, veel kinderactiviteiten. Paard & Erfgoed wordt georganiseerd met mensen met een beperking of die een grote afstand tot de arbeidsmarkt hebben. Toegang voor volwassenen is 9 euro, voor kinderen 5 euro.