Pad van verwondering

De eeuwenoude en bijna vergeten techniek die Paul Christiaan Bos gebruikt om in zijn schilderijen het ‘innerlijke licht’ met behulp van een zelf ontwikkeld tempera naar boven te halen, is als een metafoor voor zijn leven. Een leven dat het pad van verwondering volgt en leidt tot een vorm van verheffing. Een staat waarin de banaliteit wordt uitgesloten en al het zichtbare en onzichtbare een ziel krijgt.

We spreken Paul in zijn verscholen boerderijtje op het Friese platteland. Samen met zijn Franka, twee konijnen, een dertigtal kippen en hanen en twee uilen, is het een wereldje op zichzelf waarin alles een betekenis heeft. Zoals een maquette van wat op het eerste gezicht een landhuis lijkt, geplaatst in een vitrine. Een bruggetje voert over een gracht naar het pand, alles is met sneeuw bedekt en vanuit de ramen schijnt een geel licht naar buiten.
‘Dat is het ziekenhuis Oud-Bussum in Naarden’, vertelt Paul. ‘Als kind heb ik daar van mijn vierde tot mijn tiende jaar gelegen, gekluisterd aan bed vanwege een zeldzame botziekte. Zo’n herinnering draag je je hele leven bij je en op een gegeven moment moest ik er iets mee. Ik voelde dat ik het niet in een schilderij kwijt kon. Het moest meer zijn, driedimensionaal. Daar kwam deze maquette uit. Hij staat al die jaren al in de woonkamer en ik raak er nooit op uitgekeken. Als ik er op m’n knieën voor zit, zie ik mijzelf in dat ene kamertje liggen. Sterker nog: ik ben in dat kamertje en kijk als dat jochie van toen naar de man die ik nu ben. En dan is het goed.’

ONUITWISBAAR
Paul loopt naar een dressoir, pakt liefdevol een kleine ingelijste foto op en toont een zwartwit opname van een gezin, ergens in de jaren zestig. ‘Dat zijn mijn moeder en mijn twee zusjes. Mijn vader heeft de foto genomen. Ik ben de middelste van de drie. Mijn ouders zijn beiden overleden en ik denk nog elke dag aan ze. Ze zijn van onuitwisbare betekenis voor me geweest en ik leer ze na hun overlijden steeds beter begrijpen. Ze hebben mij altijd gesteund in mijn beslissingen, ook toen ik eind 1971 out of the blue besloot dat ik kunstenaar zou zijn.’
Hij wijst naar een goudkleurige lantaarn met drie glazen flesjes. ‘Daarin zit de as van mijn ouders en van de moeder van Franka. Afhankelijk van hoe het weer is, zet ik de lantaarn buiten in de tuin op een speciale plek. Ik draai de lantaarn in een bepaalde richting, waarbij één flesje het meeste uitzicht heeft. Mijn vader hield veel van vogels en als de tuin in het voorjaar vol vogelgekwetter is, krijgt hij alle ruimte om te genieten. En voor mijn moeder en schoonmoeder zijn er weer andere bijzondere momenten.’ Aan de wanden hangen werken van Paul, in diverse technieken uitgevoerd. Sommige hebben een permanente plek aan de muur, andere zijn op doorreis naar een expositie. En ook hier toont Paul zich in eerste instantie de verteller, méér nog dan de sublieme beoefenaar van een bepaalde kunstvorm om dat verhaal te vertellen.

EIGEN VERF
Achter de woning scharrelen de kippen en wat hanen, niet alleen getooid met prachtige kuiven, maar ook elk met een naam. ‘Die daar is haan Joep. Een beetje een watje met een slecht zelfbeeld. De meeste dieren die hier lopen zijn hier ook uit het ei gekropen. En hun voorouders zijn hier ook geboren, al generaties lang. De eieren gebruik ik om een bijzonder tempera voor mijn verf te mengen. Samen met pigmenten - die ik van handgedolven mineralen maak- krijg ik een verf die van zichzelf straalt. Een unieke eigenschap en het resultaat van jarenlang onderzoek en steeds opnieuw beginnen en proberen. Mijn hele leven bestaat uit niet opgeven. Die houding heb ik mij eigen gemaakt tijdens de jaren dat ik daar in ziekenhuis Oud-Bussum door de nood gedwongen meest van de tijd vastgesnoerd in mijn bedje lag.’

ONGELUK
En toen was er die dag in 2012 toen Paul in zijn Opel Bertha op een Fries landweggetje van opzij werd aangereden en buiten bewustzijn raakte. Dat had een flinke impact. Nog steeds. Waar hij vooral last van heeft, is zijn concentratievermogen. Vóór het ongeluk kon ik bergen werk verzetten, maar die manier van werken heb ik totaal moeten omgooien. Mijn redding kwam - net als destijds bij mijn keuze om kunstenaar te worden - ook weer out of the blue, in de vorm van uilen. De kerkuil, die door mij ‘gouduil’ wordt genoemd. Het is dier is namelijk veel meer dan gewoon maar een kerkuil. Ze zijn teder, dapper, wijs en hebben een gouden karakter.’
Achter in de tuin verrees een heuse uilenburcht, woonplaats van het uilenpaar Coppernickle en Feline. We lopen met Paul mee naar de toegang tot de burcht. Bij het hekje fluistert hij dat we niet moeten praten om de uilen niet af te schrikken. Om vervolgens op fluistertoon te vertellen van de vele uren die hij hier doorbrengt met het bestuderen van de uilen. ‘Dat zomerhuisje hier is mijn atelier. Uilen hebben net als alle dieren een eigen taal. Door naar ze te kijken, begrijp ik iets van die taal. Niet veel, maar voldoende om met ze te communiceren. Als er soms een vreemde uil op bezoekt komt, ga ik buiten zitten om contact proberen te krijgen. Mijn handen vouw ik weg, daar zijn ze bang voor. Op een goed moment gaat de uil dicht bij mij zitten en is er dat zeldzame en prachtige moment van contact.’

ARIANE
Een bijzondere ervaring was er met een van de jongen van Coppernickle en Feline, het uiltje Ariane. ‘Dat was een zorguiltje. Ik heb haar moeten bijvoeren, anders had ze het misschien niet gered. Ik had haar ook binnen kunnen halen, maar dan maak je ze tam. En dat wil ik niet. Ze heeft het gered en groeide uit tot een jong volwassene. Ik zat een keer in de tuin en voelde plotseling dat er van achter iets op mij afkwam. Ik keek om en daar kwam Ariane in volle breedte op mij afvliegen. Ze landde op mijn hand, kromde de pootjes rond mijn vinger, maar zonder echt te grijpen. Ze maakte zich klein, draaide haar hoofd naar mij toe, keek mij secondenlang intens in de ogen en vloog plotseling op. Ze kwam afscheid nemen en koos ervoor om weg te gaan. Ik zie haar soms overvliegen, maar ze leeft nu haar eigen leven.’

OERMENS
De liefde voor uilen heeft geresulteerd in het Uilen Project, waarmee Paul ‘een intense zoektocht naar de oermens in onszelf’ onderneemt. Een tocht die voert over het eerder genoemde pad van verwondering en die tot een reeks schilderijen en tekeningen van uilen heeft geleid, aangevuld met twee boeken vol illustraties van en verhalen over uilen, geschreven door Paul zelf. ‘Schrijven is schilderen, maar dan met woorden. In combinatie met de afbeelding probeer ik de kijker/lezer zo dicht mogelijk te brengen bij de beleving van het waarnemen. Alsof ze daar zelf in die schuilhut bij mij in de uilenburcht hebben gezeten.’
Werk van Paul is permanent te zien in Galerie Noordvleugel in Veenklooster, waar een speciale hoek is ingericht met veel Uilenwerken